عطر صدر ـ ۲ | مرجعیت «سید اسماعیل»، پدربزرگ شهید صدر
آیت‌الله العظمی سیداسماعیل صدر، پدربزرگ شهید سیدمحمدباقر صدر است. وی در اصفهان به دنیا آمد، و پس از میرزای شیرازی، رهبری جهان تشیع را برعهده گرفت.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ پرونده «عطر صدر»، نگاهی متفاوت است به زندگی شهید سیدمحمدباقر صدر، که به عنوان یادنامه چهل و پنجمین سالروز شهادت ایشان در 19 فروردین‌ماه منتشر می‌شود. در این بخش به زندگی آیت‌الله‌العظمی سید اسماعیل صدر خواهیم پرداخت، که پس از میرزای بزرگ، جانشین وی شد و مرجعیت عام شیعه را برعهده گرفت. وی پدربزرگ شهید سیدمحمدباقر صدر است.
در همین زمینه بیشتر ببینید
آیت‌الله‌العظمی سید اسماعیل صدر، استاد برجسته فقها و مجتهدان شیعه، در سال 1258 هجری قمری (1842 میلادی) در شهر اصفهان چشم به جهان گشود. پس از وفات پدر گران‌قدرش در سال 1264 هجری قمری (1848 میلادی)، تربیت علمی و معنوی او به دست برادر بزرگ‌ترش، سید محمدعلی معروف به آقامجتهد، که خود از بزرگان و نوادر روزگار شمرده می‌شد، ادامه یافت. نبوغ خیره‌کننده سید اسماعیل چنان بود که هنوز به‌درستی به سن تکلیف نرسیده بود که در زمره علمای فاضل و مورد وثوق شناخته می‌شد. سرعت ادراک، حافظه استثنایی و ژرف‌نگری در مباحث دینی، از همان آغاز، وی را از دیگر طلاب متمایز کرده بود.
در سال 1280 هجری قمری (1863 میلادی)، در راهی که هم ریشه در عطش علمی داشت و هم از اشتیاق معنوی برمی‌خاست، از اصفهان رهسپار نجف اشرف شد تا از محضر استاد بی‌بدیل زمانه، شیخ مرتضی انصاری، بهره‌مند گردد. اما هنگامی که به کربلا رسید، با خبر ارتحال شیخ روبه‌رو شد. با این‌حال، او از عزم خود بازنگشت و به نجف رفت و در آن‌جا هم‌زمان به تحصیل و تدریس پرداخت، و دیری نگذشت که خود در شمار اساتید طراز اول حوزه قرار گرفت.
سید اسماعیل صدر تنها به فقه، اصول و حدیث بسنده نکرد و ذهن پرسشگر و بلندپرواز او به قلمروهای دیگر دانش نیز گسترش یافت. به حوزه‌های کلام، فلسفه، ریاضیات، هندسه، هیئت و نجوم به شیوه قدیم تسلط یافت و در عین حال، از جریان‌های فکری جدید در این علوم نیز آگاه بود. او نمونه‌ای بارز از عالِم جامع‌الاطرافی بود که در تلاقی سنت و نواندیشی، راهی نو می‌جُست و در پرورش نسل آینده فقها، منشأ اثر شد.
سید اسماعیل صدر، با درخشش علمی و شخصیت متمایزش، به‌زودی در حلقه شاگردان خاص و ممتاز آیت‌الله میرزای بزرگ شیرازی جای گرفت. هنگامی که استادش به جهت مصالح علمی و اجتماعی به سامرا مهاجرت کرد، وی ترجیح داد همچنان در نجف اشرف بماند و به تدریس و پژوهش علمی در جوار عالمان بزرگ آن دیار ادامه دهد.
در نیمه شعبان سال 1309 هجری قمری (1891 میلادی)، سید اسماعیل برای زیارت بارگاه ملکوتی حضرت اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام رهسپار کربلا شد. در همین سفر بود که نامه‌ای از سوی استادش، به‌دستش رسید؛ نامه‌ای که در آن از وی دعوت شده بود تا به سامرا برود. دعوت استاد را با احترام و اخلاص اجابت کرد و به زودی راهی سامرا شد.
میرزای شیرازی که از سال 1300 هجری قمری (1883 میلادی)، به سبب تراکم امور، گستردگی مراجعان و ضعف قوای جسمانی، ناگزیر از کناره‌گیری تدریجی از کرسی تدریس شده بود، سید اسماعیل را جانشینی شایسته می‌دانست. در همان سال ورود، یعنی 1309 هجری قمری، کرسی تدریس را رسماً به او واگذار کرد و بدین‌سان، روح سامرا بار دیگر با نفس گرم درس و بحث احیا شد. شهر سامرا همچون گذشته، مرکز اشاعه دانش دینی و قبله آمال عالمان و اندیشمندان باقی ماند و فضلا در آن‌جا به تحصیل، تهذیب و تربیت می‌پرداختند.
دیری نپایید که جهان اسلام در سوگ ارتحال میرزای بزرگ فرو رفت؛ ضایعه‌ای بزرگ که قلوب مراجع و ملت را در اندوه فرو برد. با رحلت میرزای شیرازی، بار امانت مرجعیت و زعامت شیعه بر دوش سید اسماعیل صدر نهاده شد؛ او در این زمان، هم استاد درس و اجتهاد، و هم ملجأ و مقتدای عامه مؤمنان بود.
اساتید سید اسماعیل صدر
سید اسماعیل صدر در مسیر علمی‌اش، از محضر اساتید بزرگی بهره برد که هر یک سهم بزرگی در تربیت او داشتند:
1. برادر بزرگوارش سید محمدعلی، معروف به آقامجتهد، که سید اسماعیل در کنار او برخی از کتاب‌های سطح عالی و مباحثی از زبان عربی و ریاضی را فرا گرفت.
2. شیخ محمدباقر اصفهانی، که سید اسماعیل نزدیک به 10 سال در محضر درس‌های خارج فقه او حضور یافت و از زمره برجسته‌ترین شاگردانش به شمار می‌رفت.
3. شیخ مهدی بن شیخ علی بن شیخ جعفر کاشف‌الغطاء، یکی از فقیهان برجسته که سید اسماعیل نزد او علاوه بر فقه، با اصول محکم و روش‌های تحقیقی جدید آشنا شد. کاشف‌الغطاء، استاد بزرگ علمای عصر خود بود و سید اسماعیل در محضر او به کمالات علمی و عملی بسیاری دست یافت.
4. میرزای مجدّد شیرازی، استاد اعظم که در علوم اسلامی، به ویژه در فقه و اصول، به عنوان یک مرجع جامع شناخته می‌شد. سید اسماعیل در محضر او نیز به شدت تحت تأثیر قرار گرفت و این استاد جایگاه ویژه‌ای در مسیر علمی او داشت.
شاگردان سید اسماعیل صدر
سید اسماعیل صدر نه‌فقط خود استاد برجسته‌ای بود، بلکه شاگردان بسیاری را در نجف اشرف، سامرا، کربلا و کاظمین تربیت کرد که در عرصه‌های مختلف علمی و دینی درخشیدند. برخی از برجسته‌ترین شاگردان او عبارتند از:
1. آیت‌الله حاج سید ابوالقاسم دهکردی اصفهانی؛ او از شاگردان سید اسماعیل در سامرا بود و بعد از مهاجرت به اصفهان، به یکی از مراجع بزرگ مسلمانان تبدیل شد.
2. حجت‌الاسلام حاج سید حسین فشارکی اصفهانی که در محضر سید اسماعیل، علم و تقوا را آموخت و در آینده از چهره‌های علمی برجسته در عالم شیعه شد.
3. آیت‌الله شیخ عبدالحسین آل‌یاسین کاظمی؛ یکی از مراجع بزرگ کاظمین که بعد از وفات استادش، به‌عنوان یکی از مرجعیت‌های شیعه در این منطقه شناخته شد.
4. حجت‌الاسلام‌والمسلمین میرزا علی آقا شیرازی، فرزند مجدد شیرازی که تحت تدریس سید اسماعیل قرار گرفت و در کنار آن، یکی از چهره‌های بارز علمی در دوران خود شد.
5. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علی سیستانی که در سامرا و کربلا شاگرد سید اسماعیل بود و بعدها به مشهدالرضا مهاجرت کرد و به یکی از مراجع بزرگ آن دیار تبدیل شد.
6. آیت‌الله‌العظمی میرزا محمدحسین نائینی، استاد برجسته فقه و اصول که از شاگردان ممتاز سید اسماعیل بود و در عرصه علمی و فقهی جهانی شناخته می‌شود.
7. حجت‌الاسلام‌والمسلمین میرزا محمدحسین طبسی که در محضر سید اسماعیل، در مسیر علمی و معنوی طی طریق کرد.
8. آیت‌الله شیخ محمدرضا آل‌یاسین که از شاگردان شاخص سید اسماعیل.
9. آیت‌الله مجاهد امام عبدالحسین شرف‌الدین، یکی از شاگردان برجسته و مجاهد سید اسماعیل که در زمان خود از چهره‌های اثرگذار در زمینه‌های مختلف دینی و سیاسی بود.
فرزندان سید اسماعیل صدر
سید اسماعیل صدر چهار پسر فرزانه از خود به‌جا گذاشت که همگی آیات علم، تقوا و اخلاق بودند:
1. آیت‌الله سید محمدمهدی صدر
2. آیت‌الله سید صدرالدین صدر
3. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمدجواد صدر
4. آیت‌الله سید حیدر صدر (پدر شهید سید محمدباقر صدر)
وفات
سید اسماعیل صدر نماد بی‌همتای عفت، همت بلند و اتکای قوی به خداوند بود. سید اسماعیل همواره در تلاش بود تا دین را گسترش دهد و علم را به دیگران منتقل کند. او به تربیت دانشمندان و علما اهتمام می‌ورزید، و در زمینه‌های اجتماعی نیز فعال بود و بخصوص به یاری نیازمندان می‌پرداخت. دستگیر فقرا و مساکین بود و به آنها بدون هیچ‌گونه منت و چشمداشتی کمک می‌کرد. بسیاری از افراد مستحق هرگز نمی‌دانستند که کمک‌های مالی که دریافت می‌کنند از سوی سید اسماعیل است، چرا که او این کمک‌ها را با حجب و حیا و بدون هیچ‌گونه نمایش و جلب توجهی انجام می‌داد.
وی پس از مدت‌ها تحمل بیماری، در تاریخ 12 جمادی‌الاولی 1338 هجری قمری (1919 میلادی) دار فانی را وداع گفت. آرامگاه او در جوار جد بزرگوارش، امام موسی کاظم علیه‌السلام، در آرامگاه خانوادگی آل صدر واقع شده است.
انتهای پیام/