کشاورزی تهدیدی برای منابع آبی کشور

تهران- ایرنا- سه عامل عمده افزایش جمعیت و شهر نشینی، توسعه صنعت و کشاورزی و ضعف مدیریت منابع آب، نه تنها به نیاز مصرف آب به‌ویژه آب‌های شیرین افزوده، بلکه زمینه‌های نقصان کیفیت و آلودگی شدید منابع آبی جهان را هموار کرده است. در دهه اخیر روند تخریب کیفیت منابع به شکل نگران کننده ای افزایش یافته و برداشت بی رویه و بدو ن برنامه‌ریزی آب مخاطره‌های زیادی از لحاظ سلامت و بهداشت پایدار ایجاد کرده است، به شکلی که سطح آب زیر زمینی در بسیاری از مناطق جهان به طورمستمر در حال کاهش است. ۱۹ میلیون هکتار از مجموع مساحت ۱۶۵ میلیون هکتاری ایران به زمین‌های کشاورزی اختصاص دارد که از این میزان زمین کشاورزی سالیانه فقط ۱۵ میلیون هکتار به زیر کشت انواع محصولات کشاورزی می‌رود. روش‌های فعلی کشاورزی منجر به کشش بیش از حد منابع آب، فرسایش زیاد و کاهش حاصلخیزی خاک شده‌است. آب کافی برای ادامه کشاورزی با استفاده از روش‌های فعلی وجود ندارد؛ بنابراین چگونگی استفاده از منابع حیاتی آب، زمین و اکوسیستم برای افزایش عملکرد محصول باید مورد بازنگری قرار گیرد. حدود ۹۵ درصد از آب‌های زیرزمینی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که این استفاده بی‌رویه، تهدیدی برای توسعه پایدار کشاورزی است. اقتصاد کشاورزی با سه چالش اصلی بهره‌وری پایین، تغییر اقلیم و کاهش منابع آب روبه‌روست. در مصارف کشاورزی گاهی تا حدود ۷۰ درصد هدرروی آب وجود دارد. درصد زیادی از مقدار آبی که در بخش کشاورزی استفاده می‌شود به دلیل شیوه‌های سنتی آبیاری و عدم استفاده از فناوری‌های جدید آبیاری تلف می‌شود. برای جلوگیری از این اتفاقات نیازمند مدیریتی صحیح در مصرف آب در این بخش است. میزان مصرف آب برای کشت نباتات علوفه‌ای به‌طور متوسط به ازای هر هکتار بیش از ۲۰ هزار مترمکعب آب است. شاید این میزان مصرف آب در نگاه نخست چندان مهم به نظر نرسد اما به مرور زمان موجب کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش بهره‌وری کشاورزی و تخریب محیط زیست خواهد شد. ایران با تولید سالیانه بیش از ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن هندوانه در رتبه چهارم جهان قرار داشته و با صادرات ۱۰۰ هزار تن هندوانه سالیانه بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب آب به خارج از کشور صادر می‌شود. سیستان و بلوچستان به عنوان دومین استان خشک کشور، با تولید سالیانه ۵۰۰ هزار تن هندوانه جزو استان‌های برتر تولید کننده این محصول است که همه ساله ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب را صرف آن می‌کند. با توجه به تغییر شرایط اقلیمی و همچنین خشکسالی باید طرح های راهبردی برای حفاظت از کیفیت خاک‌های کشور اجرا شود که مصرف منابع آب را کاهش می دهد و به پایداری منابع اب و حاصلخیزی خاک هم کمک می‌کند. مدیریت آب شامل عملیات برنامه‌ریزی، توسعه، توزیع و مصرف بهینه منابع آب تحت مقررات و سیاست معین است که می‌تواند نقش موثری در استفاده بهینه از آن داشته باشد. یکپارچه‌سازی اراضی و استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری، راهکاری برای برون رفت از بحران آبی موجود در بخش کشاورزی است و همچنین استفاده از آب تصفیه شده فاضلاب و پساب صنایع نیز می‌توانند به صورت غیرمستقیم به افزایش سطح منابع آبی زیرزمینی و سطحی کمک کند. به جای افزایش سطح زیر کشت باید درآمد را در واحد سطح بالا ببریم، همچنین اجرای طرح توسعه کشاورزی و دادن اعتبارات تنها مشکل کشاورزی کشور را حل نخواهد کرد، زیرا توسعه کشاورزی بدون وجود منابع آبی کافی و پایدار امکان‌پذیر نیست. کشاورزان نیاز به آموزش روش‌های نوین مصرف بهینه آب، الگوی کشت مناسب و سیستم‌های مناسب آبیاری دارند و مسوولان باید با برگزاری دوره‌های آموزشی مختلف و اعطای تسهیلات بانکی برای تحقق این هدف (مصرف بهینه آب) اقدام کنند. تولید محصولات آب‌بر در مناطقی که با بحران کم آبی مواجه هستند نشان دهنده عدم مدیریت مناسب در آن منطقه است. بسیاری از کارشناسان معتقدند کشاورزان به کمبود آب در منطقه آگاه هستند، اما بدلیل نبود آموزش‌های لازم برای مصرف بهینه آب، کشت سنتی را ادامه می‌دهند.