کنترل رشد خلق پول با اصلاح کمی و کیفی ترازنامه بانک ها

جلوگیری از سرایت آثار سیاست‌های مالی دولت به ترازنامه بانک مرکزی از طریق مدیریت بهتر حساب خزانه نزد بانک مرکزی (سپرده ها و بدهی های دولت) و در نتیجه نیاز کمتر به تامین مالی مبتنی بر ابزار بدهی نظیر فروش اوراق و استفاده از تنخواه گردان خزانه و کنترل رشد خلق پول بانکها از طریق اصلاح کمّی و کیفی ترازنامه بانک ها از اهم فعالیت های بانک مرکزی در این دوره است.

به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از روابط عمومی بانک مرکزی، در سالهای اخیر سهم مهمی از تورم به شوک های سمت عرضه و فشار هزینه در اقتصاد ارتباط می‌یابد که عموماً  نقش انتظارات تورمی نیز در آن معنادار است. اما در خصوص تحولات تورم در سال جاری لازم به اشاره است، بر اساس محاسبات بانک مرکزی از شاخص کل بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری، نرخ تورم (دوازده ماهه) در زمان آغاز به کار دولت سیزدهم به رقم 59.3 درصد در شهریور ماه 1400 رسیده بود و به دنبال مجموعه اقدامات دولت سیزدهم به 41.8 درصد در دی ماه سال جاری رسید که نشان‌دهنده کاهش 17.5 واحد درصدی نرخ تورم نسبت به دی ماه سال گذشته است. 

البته باید توجه کرد که در اوایل سال جاری به موجب الزام اجرای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه ها و همچنین افزایش قیمت جهانی کالاهای اساسی، افزایش‌های معنادار و پیش‌بینی‌شده‌ای در شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی عمدتا ناشی از رشد بالای شاخص گروه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها رخ داد که قاعدتاً چنین نوساناتی را نمی‌توان به عنوان عوامل ساختاری تورم در سال جاری دسته بندی کرد و از این منظر مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. اما به طور کلی بانک مرکزی با توجه به وظایف و مسئولیت‌های خود، با وقوف نسبت به عوامل شکل‌دهنده تورم و با هماهنگی و همکاری سایر ارکان دولت، برنامه های کنترل تورم و اقدامات مرتبط با آن را به طور مستمر بررسی و اجرایی کرده است. این مجموعه اقدامات مشتمل بر جنبه های مختلف کنترل تورم اعم از تقویت بخش تولید و عرضه، کاهش فشارهای هزینه تولید در اقتصاد، کنترل رشد تقاضا و مدیریت انتظارات تورمی بوده است. 

کارکرد سیاستهای پولی در مواقعی که تورم عموماً ناشی از شوک های سمت عرضه رخ دهد محدود است؛ لیکن این موضوع به معنای عدم توجه به کارکرد مثبت سیاستهای پولی ناظر بر تغییر انتظارات و محدود سازی سیالیت نقدینگی نیست. بر این اساس بازنگری در نرخهای سود (اعم از نرخهای سود سپردهها و تسهیلات بانکی و نرخهای سود در بازار بین بانکی) و اصلاح آنها با بررسی و تحلیل شرایط و اقتضائات اقتصاد کلان بویژه تحولات تورم، انتظارات تورمی و رشد اقتصادی، به طور مستمر در دستور کار بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار به عنوان سیاستگذار پولی و اعتباری کشور قرار داشته و در همین راستا بسته سیاست پولی پیشنهادی بانک مرکزی در خصوص اصلاح نرخهای سود سپردهها، گواهی سپرده و تسهیلات بانکی و نرخهای سود بازار بین بانکی در جلسه مورخ 22 ‌‏/09 ‌‏/1401 شورای پول و اعتبار مطرح و نرخ های مزبور به تصویب این شورا رسید. در این ارتباط بانک مرکزی شرایط انتشار گواهی سپرده‌ مدت دار ویژه سرمایه گذاری عام با نرخ سود علی الحساب سالانه 23 درصد را (به عنوان بخشی از مصوبات شورای پول و اعتبار) در تاریخ 03‌‏/10‌‏/1401 به شبکه بانکی ابلاغ کرد که انتشار آنها در این مرحله در تاریخ 28‌‏/10‌‏/1401 طبق مصوبه هیات عامل بانک مرکزی به پایان رسید. 

همچنین، در تداوم اصلاحات صورت پذیرفته در سیاست پولی و در راستای ماندگاری سپرده‌ها و کاهش سیالیت نقدینگی، بانک مرکزی بر اساس مصوبات شورای پول و اعتبار در تاریخ 10‏/11‏/1401، نرخهای سود سپردهها و تسهیلات بانکی را اصلاح نمود. در این مصوبه نرخ سود علی الحساب سپرده‌های کوتاه‌مدت عادی (که بر مبنای حداقل مانده حساب در ماه تعیین می‌شود) با هدف کاهش سیالیت آن، از 10 درصد (در مصوبه قبلی)‌ به 5 درصد کاهش یافت. همچنین، به منظور تنوع بخشی بیشتر به سپرده‌های بلندمدت‌ و افزایش ماندگاری سپرده‌ها در شبکه بانکی، سپرده سرمایه‌گذاری با سررسید سه سال و با نرخ سود علی‌الحساب سالانه معادل 5‏/22 درصد به طیف سپرده‌های سرمایه‌گذاری اضافه شد.

از دیگر ویژگی‌های این بسته، می‌توان به افزایش نرخ جریمه شکست سپرده‌ها به منظور کاهش سیالیت سپرده‌های بانکی اشاره کرد.

در زمینه تحولات کل‌های پولی و بهبود فعالیت‌های اقتصادی، بانک مرکزی تلاش کرده است با کاهش تدریجی رشد کلهای پولی و تعقیب سیاستهای هدایت اعتبار به فعالیتهای مولد اقتصادی، زمینه را برای افزایش تولید و اشتغال پایدار فراهم کند. شایان ذکر است حجم نقدینگی در مرداد 1392 همزمان با شروع بکار دولت یازدهم معادل 640 هزار میلیارد تومان بود که در پایان شهریور 1400 ( پایان دولت دوازدهم ) این رقم به 4 هزار و 68 هزار میلیارد تومان رسید. حجم پایه پولی نیز از 96.3 هزار میلیارد تومان در مرداد 1392 به 519 هزار میلیارد تومان در پایان شهریور 1400 رسید که اثرات آن در افزایش تورم طی سال های گذشته محسوس بوده است.

اما از مهمترین اقدامات بانک مرکزی می‌توان به جلوگیری از سرایت آثار سیاست‌های مالی (بودجه‌ای) دولت به ترازنامه بانک مرکزی از طریق مدیریت بهتر حساب خزانه نزد بانک مرکزی (سپرده ها و بدهی های دولت) و نتیجتا نیاز کمتر به تامین مالی مبتنی بر ابزار بدهی (نظیر فروش اوراق و استفاده از تنخواه گردان خزانه)، توسعه عملیات بازار باز به منظور جذب نقدینگی و هدایت نرخ سود در بازار بین بانکی حول نرخ سیاستی، کنترل رشد خلق پول بانکها از طریق اصلاح کمّی و کیفی ترازنامه بانکها، تصویب و اجرای سیاست احتیاطی کنترل رشد ترازنامه شبکه بانکی از طریق سیاست کنترل مقداری ترازنامه و اعمال جرایم نظارتی بانکهای خاطی با افزایش نسبت سپرده قانونی، تصویب و اصلاح دستورالعمل گواهی اعتبار مولد (گام) با رویکرد تسهیل صدور و انتقال اوراق گام در زنجیره‌های تولید، انتظام بخشی به بازار پول از طریق رعایت نرخ سود علی الحساب سپرده‌های سرمایهگذاری مدت‌دار با هدف ایجاد ثبات در نظام پولی و مالی کشور اشاره کرد. 

علاوه بر اینها در چارچوب سیاستهای تثبیت اقتصاد کلان، دولت و بانک مرکزی موضوع ثبات‌بخشی به بازار ارز را برای یک بازه مشخص و کوتاه‌مدت با تمرکز بر بازار حواله به عنوان مرجع اصلی تامین ارز واردات کشور مورد توجه خود قرار داده‌اند. در چارچوب رویکرد جدید، مقرر شد تا در بازار حواله نرخی متناسب با واقعیت‌های اقتصادی کشور تعیین گردد و برای یک دوره مشخص (یک‌سال) نیازهای واقعی اقتصاد در حوزه تولید و سرمایه‌گذاری بنگاه‌های داخلی و نیز کالاهای مصرفی و ضروری مورد نیاز خانوارها با نرخ متوسط تثبیت‌شده پاسخ داده شود تا بدین ترتیب فعالیت‌های تولیدی و نیز معیشت خانوارها از تکانه‌های روانی و هیجانی نرخ ارز در بازار غیررسمی مصون بماند. انتظار می‌رود سیاست ثبات‌بخشی به روند قیمت‌ها در بازار حواله به ‌عنوان مرجع اصلی تامین ارز واردات کشور در کنار تدابیر نظارتی در زنجیره توزیع، آثار مثبتی در قالب برقراری ثبات در قیمت هر دو گروه کالاهای وارداتی و تولیدات داخلی به همراه داشته باشد که نتایج آن در بهبود پیش‌بینی‌پذیری اقتصاد برای فعالین اقتصادی، مدیریت انتظارات تورمی، کنترل نرخ تورم و نیز بازگشت آرامش به بازار ارز نمود خواهد یافت. 

در خصوص نکته مطرح‌شده از سوی عده ای مبنی بر شکل‌گیری رانت از محل سیاست جدید ارزی به واسطه اختلاف میان نرخ بازار حواله و بازار غیررسمی لازم به ذکر است که دولت و بانک مرکزی با آگاهی از تجارب سیاست‌های قبلی، اقداماتی را به منظور جلوگیری از ایجاد تقاضای کاذب و کنترل سمت تقاضا به انجام رسانده‌اند. در همین خصوص، لزوم افتتاح "حساب سپرده تخصیص ارز" توسط متقاضی واردات در زمان ایجاد‏/تمدید گواهی ثبت آماری در قالب بخشنامه‌ای به شبکه بانکی ابلاغ شد تا بدین ترتیب از شکل‌گیری تقاضای کاذب در سامانه نیما جلوگیری شود. علاوه بر این، موضوع مدیریت واردات (ثبت سفارش، تخصیص و تامین) و متعادل‌سازی جریان منابع و مصارف در قالب کمیته‌های بین‌دستگاهی موضوع ماده (۲) و ماده (۳) چهاردهمین مصوبات شورای عالی هماهنگی اقتصادی به طور جدی مورد توجه دولت سیزدهم واقع شده است تا بدین ترتیب با ایجاد سازگاری میان سیاست‌های ارزی و تجاری، بستر مساعدی برای تحقق اهداف سیاستگذار در بازار ارز فراهم شد. از این‌رو امید می‌رود با ایجاد هماهنگی میان دستگاه‌های ذی‌ربط و بانک مرکزی و نیز مدیریت فعالانه در زمینه ثبت سفارش، تخصیص و تامین ارز، در عمل از شکل‌گیری تجارب منفی پیشین و ایجاد رانت جلوگیری شود. 

در کنار اجرای این سیاست، بانک مرکزی در ترتیبات جدید سیاستگذاری خود، اقداماتی را به منظور کنترل و محدودسازی بازار غیررسمی ارز اتخاذ کرده است. در همین راستا اخیراً شورای پول و اعتبار در جلسه مورخ 11‏/11‏/1401 به منظور ساماندهی و توسعه بازار در حوزه ارز و طلا، با تاسیس "مرکز مبادله ارز و طلای ایران" موافقت کرد تا بدین ترتیب معاملات ارز (اعم از اسکناس و حواله) در بسترهای الکترونیکی و شفاف مورد معامله و تسویه قرار گیرد. با اتکا به سازوکار این بازار و ترتیبات متخذه از سوی بانک مرکزی انتظار می‌رود حجم بیشتری از نیازهای خرد افراد در چارچوب این بازار پاسخ داده شود و به تبع آن زمینه‌های معامله در بازار غیررسمی محدود شود.

پایان پیام/