جزئیات زیست‌بوم تلفن همراه؛ تقویت تولید داخل گوشی
وزیر ارتباطات در سال ۱۳۹۸ به تشریح جزئیات زیست بوم تلفن همراه کشور پرداخته و تاکید کرده بود که براساس طرح زیست بوم موبایل قرار است تا بازار تولید داخل در زمینه گوشی‌های هوشمند تقویت شود.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، دی ماه سال 1398 سید ستار هاشمی وزیر کنونی ارتباطات و فناوری اطلاعات که در آن بازه زمانی معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بود در گفتگویی به تشریح سیاست‌های وقت وزارت ارتباطات و توضیح مسائل پیرامون زیست‌بوم تلفن همراه پرداخت.
وی در پاسخ به سوالی در مورد اینکه آیا از نظر اقتصادی و فرهنگی تولید تلفن همراه در داخل کشور توجیه‌پذیر است یا خیر گفته بود: خوشنودیم که در این مجال خدمت شما هستیم تا به بررسی موضوعی بپردازیم که به‌تازگی در دستور کار معاونت فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات قرار گرفته است؛ موضوعی که وزیر محترم، جناب آقای جوانی، نیز تأکید ویژه‌ای بر آن دارند: تلاش برای کمک به شکل‌گیری زیست‌بوم تلفن همراه ملی، مبتنی بر تولید داخلی. در این مسیر، لازم است ملزومات و ملاحظات مربوطه را به‌دقت بررسی کنیم.
در ماه‌های اخیر، وزارت ارتباطات مطالعات دقیقی در حوزه بازار تلفن همراه تولید داخل انجام داده است. این مطالعات علمی، چالش‌ها و مسائل مرتبط را شناسایی کرده و برای آنها راهکارهایی نیز ارائه شده است. بر اساس این مطالعات، مشخص شد که بازار تلفن همراه ایران توان جذب سالانه حدود 12 میلیون دستگاه گوشی را دارد که این رقم، عددی قابل توجه است. از این میزان، نزدیک به 20 درصد آن به گوشی‌هایی تحت عنوان «فیچر فون» یا همان گوشی‌های دکمه‌ای سنتی اختصاص دارد و مابقی به گوشی‌های هوشمند مربوط می‌شود.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، تغییری اساسی است که بین تلفن‌های همراه سنتی و اسمارت‌فون‌ها در حال وقوع است. این تغییر را می‌توان به عنوان یک «پرادایم شیفت» یا تغییر بنیادین درک کرد؛ چرا که تولید، نگهداری و پشتیبانی این دو نوع گوشی از یکدیگر کاملاً متمایز است.
همه این‌ها را به این خاطر بیان می‌کنیم که بگوییم ما مطالعات جامعی در این زمینه انجام داده‌ایم و به‌دقت ملاحظات مربوطه را بررسی کرده‌ایم. باور ما این است که با توجه به ظرفیت بازار، تولید گوشی‌های تلفن همراه در داخل کشور امکان‌پذیر است و می‌توانیم به این هدف دست یابیم.
البته ممکن است دوستانی دغدغه‌هایی در این زمینه داشته باشند؛ اینکه ما در پاره‌ای از موارد، در تولید داخلی تجربه‌های موفقی نداشته‌ایم. این نکته را به‌عنوان درسی آموخته در طراحی‌های جدید خود لحاظ کرده‌ایم و با تولیدکنندگانی که تجربه تولید تلفن همراه داشته‌اند، گفتگوهایی انجام داده‌ایم و نظرات آنها را نیز شنیده‌ایم. اما باید به موضوع مهمی اشاره کنم که بسیار حائز اهمیت است. کشش بازار به‌گونه‌ای است که توجیه کافی برای سرمایه‌گذاری در تولید تلفن‌های هوشمند داخلی وجود دارد.
رونمایی از استراتژی تشویقی برای پذیرش تولید داخلی در بازار/ تنها در فضای رقابتی توسعه و ارتقاء کیفیت شکل می‌گیرد
هاشمی در خصوص تفاهم‌نامه‌ای که در این زمینه به امضا رسیده است و مشوق‌های در نظر گرفته شده گفت: باور ما این است که اگر بخواهیم تولید داخلی را به‌صورت پایدار حفظ کنیم و این روند را ادامه دهیم – که برای ما بسیار جدی و حائز اهمیت است – باید تولید، کیفی داشته باشیم. اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، استراتژی ورود به بازار است؛ استراتژی باید به‌گونه‌ای تدوین و اجرا شود تا زمانی که محصول کیفی ما، به دست مشتری و مصرف‌کننده می‌رسد، مورد استقبال قرار بگیرد.
در ابتدای کار، ما معتقدیم که برای ورود به بازار باید مشوق‌هایی در نظر گرفته شود. این مشوق‌ها نه‌تنها به عنوان ابزار حمایتی برای خریداران و فروشندگان عمل می‌کنند، بلکه باعث می‌شوند تا محصول داخلی، در این مرحله ابتدایی مورد پذیرش واقع شود. در ادامه مسیر، تلفن‌های تولید داخل باید قابلیت رقابت داشته باشند؛ چرا که در فضای رقابتی است که توسعه و ارتقای کیفیت محصولات می‌تواند به‌درستی شکل گیرد.
اجرای طرح مشوق تولید تلفن همراه داخلی با همکاری اپراتورها و پست بانک
در گام نخست، تصمیم گرفتیم تا با همکاری اپراتورهای تلفن همراه کشور – شامل همراه اول، ایرانسل، و پست بانک به عنوان بانک عامل وزارت ارتباطات – مشوق‌هایی را در نظر بگیریم. این مشوق‌ها به‌طور خاص برای استفاده‌کنندگان نهایی گوشی‌های تلفن همراه داخلی طراحی شده‌اند. نکته‌ای که در اینجا اهمیت دارد این است که این مشوق‌ها به تولیدکننده داده نمی‌شود، بلکه تولیدکننده باید محصولی ارائه دهد که توسط مصرف‌کنندگان مورد استقبال قرار گیرد.
برای اجرای این طرح، خط اعتباری ویژه‌ای در نظر گرفته شده است که پست بانک آن را در اختیار اپراتورها قرار می‌دهد. اپراتورها از این خط اعتباری استفاده کرده و مشتریان احتمالی گوشی‌های تولید داخل را ثبت‌نام می‌کنند. سپس، با ترکیب سرویس‌های خود با گوشی‌های تولید داخل، این محصولات را در اختیار مصرف‌کننده نهایی قرار می‌دهند.
در طراحی ما، مصرف‌کنندگان این طرح به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند: گروه اول، مشترکین خاص یا مشتریان حقیقی هستند که وابستگی سازمانی خاصی ندارند؛ و گروه دوم، گروه‌های مرجع شامل سازمان‌ها، دستگاه‌ها، و نهادهایی است که به‌طور طبیعی متقاضی استفاده از چنین سرویس‌هایی هستند.
رفع چالش اعتبارسنجی در باندلینگ تلفن همراه با بهره‌گیری از ظرفیت استارت‌آپ‌ها و پست بانک
وی در خصوص علت تاخیر در اجرای طرح باندلینگ گفته بود، طرح باندلینگ پیش‌تر توسط اپراتورهای ما تجربه شده و از آن به‌عنوان یک درس آموخته استفاده کرده‌ایم. یکی از مشکلات اساسی باندلینگ به‌طور کلی، موضوع اعتبارسنجی است. اعتبارسنجی این امکان را فراهم می‌کند که شما به‌جای پرداخت یکجای مبلغ گوشی، بخشی از آن را ابتدا پرداخت کرده و مابقی را از طریق اپراتور بپردازید. این رویکرد در بسیاری از کشورهای دیگر تجربه شده و اپراتورها مبلغ باقی‌مانده را از طریق قبض خط یا کارت اعتباری (کردیت کارت) وصول می‌کنند.
با این حال، در ایران، ظرفیت کارت‌های اعتباری و اعتبارسنجی به‌عنوان حلقه‌ای مفقوده در طرح باندلینگ قابل اشاره است. خوشبختانه، با ظهور استارت‌آپ‌ها و اقداماتی که در بانک مرکزی صورت گرفته است، نگاه ما این است که اکنون این ظرفیت را در کشور داریم. هم می‌توانیم از توانمندی استارت‌آپ‌ها برای انجام اعتبارسنجی لازم در واگذاری گوشی‌های باندل شده با سرویس‌های اپراتورها استفاده کنیم و هم اینکه پست بانک، به‌عنوان بانک عامل وزارت ارتباطات، توانایی انجام این اعتبارسنجی را داراست.
این نکته به‌عنوان یک تجربه آموخته از گذشته در برنامه‌های ما لحاظ شده است؛ چرا که این ضعف بایستی مورد توجه قرار می‌گرفت. خوشبختانه، با تکیه بر ظرفیت بخش خصوصی و همچنین عاملیت وزارت ارتباطات، آماده اجرای این اقدام هستیم و امیدواریم که این باندلینگ جدید، بتواند پاسخگوی نیازهای مصرف‌کنندگان و همچنین توسعه تلفن همراه داخلی باشد.
تسهیل تولید گوشی‌های هوشمند با اقساط و حمایت از سرمایه‌گذاران جدید
وزیر کنونی ارتباطات در خصوص باندلینگ و هزینه‌های آن و هزینه تمام شده تلفن‌های همراه تولید داخل در سال 1398 گفته بود: وقتی از تولیدکنندگان داخلی سخن می‌گوییم، آنچه در طرح خود مدنظر داریم ایجاد بستری است که انعطاف‌پذیری و اصطلاحاً «اسکیل‌پذیر» بودن از ویژگی‌های اصلی آن است. به این معنا که تولیدکنندگان مختلف در کشور می‌توانند از این بستر بهره‌مند شوند و از خدمات آن استفاده کنند. انتظار می‌رود که حاکمیت نیز تنها نقش تسهیل‌گر داشته باشد و وارد حوزه تصدی‌گری نشود. ما با دقت فراوان، از ورود به تصدی‌گری در این طرح خودداری کردیم. همچنین، این بستر به اپراتورهای خاصی محدود نخواهد بود. هرچند که در آغاز، این همکاری با ایرانسل و همراه اول شروع شده است، اما دیگر اپراتورها نیز می‌توانند به این طرح بپیوندند.
نکته‌ای که در این طرح قابل توجه است، روش حمایتی ماست: بخشی از مبلغ گوشی‌های تلفن همراه از مشترکین در ابتدا دریافت می‌شود و مابقی آن به‌صورت اقساطی و در بازه زمانی معقولی بازپرداخت خواهد شد. ما در ابتدا به این فکر بودیم که از درآمد متوسط هر کاربر (ARPU) برای تضمین بازگشت سرمایه استفاده کنیم؛ اما با توجه به شرایط فعلی ARPU در کشور، تصمیم گرفتیم این ایده را فعلاً در دستور کار قرار ندهیم.
با توجه به مطالعات انجام شده در مورد وضعیت فعلی از نظر قیمت‌گذاری و بازگشت سرمایه، این بستر به‌گونه‌ای طراحی شده که بتواند در آینده نیز پذیرای تولیدکنندگان جدید باشد. هدف ما این است که نه‌تنها از وضعیت موجود حمایت کنیم، بلکه فضای لازم را برای توسعه و گسترش بازار داخلی نیز فراهم آوریم.
تولید گوشی‌های هوشمند داخلی با رویکرد کیفی/ هدفگذاری برای گرفتن 20 درصد از بازار
وی در خصوص هدفگذاری انجام شده برای سهم بازار تلفن‌های همراه ایرانی گفته بود که هدفگذاری ما این است که بتوانیم 20 درصد از بازار داخلی را به خود اختصاص دهیم. نکته‌ای که در این میان باید به آن توجه کرد، رویکرد ایجابی ما است؛ ما باور داریم که نگاه سلبی نمی‌تواند منجر به تولید باکیفیت شود. تجربه به ما نشان داده که حرکت در مسیر کیفیت، همواره با استقبال مردم همراه بوده است.
در کشور ما نمونه‌های زیادی از برنامه‌های کاربردی و اپلیکیشن‌هایی وجود دارند که با وجود داشتن رقبای خارجی، توانسته‌اند جایگاه خود را در بازار پیدا کنند و مورد اقبال مردم قرار بگیرند. تعداد این برنامه‌ها کم نیست؛ به‌عنوان مثال، در حوزه حمل و نقل اینترنتی، برنامه‌هایی مانند «بلد» و «نشان» بدون هیچ‌گونه محدودیت یا نگاه سلبی توانسته‌اند سهم خود را از بازار به دست آورند و کاربران به‌طور خودجوش از آنها استفاده می‌کنند.
از این رو، ما به این باور رسیده‌ایم که محصول کیفی، بازار خود را خواهد داشت. در مورد تولید موبایل‌های هوشمند داخلی نیز چنین دیدگاهی داریم؛ معتقدیم که اگر بتوانیم محصولی با کیفیت ارائه کنیم، حتماً با استقبال مردم مواجه خواهیم شد. هدف ما این است که در تولید گوشی‌های هوشمند داخلی، کیفیت را سرلوحه کار قرار دهیم و از این طریق به سهم خود در بازار دست یابیم.
تقویت رقابت در بازار فناوری؛ کلید موفقیت تولید گوشی‌های بومی
هاشمی در خصوص فرهنگ‌سازی استفاده از محصولات فناور محور ایرانی نیز گفته است، معتقد هستم اگر در حوزه فناوری محصول کیفی ارائه دهیم، نه تنها در زمینه خاصی که در حال پیگیری هستیم، بلکه در کل حوزه فناوری، مردم استقبال خواهند کرد. چراکه مصرف‌کنندگان به‌دنبال خدمات با کیفیت هستند. در حال حاضر، استارت‌آپ‌های موفق و برنامه‌های کاربردی متعددی در کشور داریم. به‌عنوان مثال، بازار برای استارت‌آپ‌ها و زیست‌بوم نوآورانه‌ای وجود دارد که به هیچ‌وجه به مشابه‌های خارجی محدود نشده است. واقعیت این است که کارکرد اصلی و منطقی این است که بتوانید رقابت کنید.
دلیل این موضوع هم واضح است: رقابت موجب ارتقاء، پیشرفت و ایجاد حس سازندگی در تولیدکنندگان و توسعه‌دهندگان می‌شود. در شرایط رقابتی، احساس انحصار در بازار کاهش می‌یابد و مصرف‌کنندگان نمی‌توانند فقط به یک سرویس محدود شوند.
یکی از دلایل عمده شکست‌های ما در تولید داخلی، ایجاد فضای انحصار و حذف رقابت از بازار است. این انحصار، در واقع یک امتیاز نیست. اگر بخواهیم امتیازی قائل شویم، باید محصولاتی را معرفی کنیم که به مردم این امکان را بدهد تا انتخاب کنند. طرحی که ما رونمایی کرده‌ایم، بر این اساس است که کمک کنیم محصولات به دست مردم برسند و خود آنها تصمیم بگیرند که از چه محصولی استفاده کنند. این رویکرد، بهترین نگاه برای شکل‌گیری یک زیست‌بوم است.
اگر بخواهیم در بحث تولید داخلی موفق باشیم، باید به تولیدکنندگان موفق در سطح جهانی نگاه کنیم و از آنها درس بگیریم. ما قرار نیست دوباره چرخ را از نو اختراع کنیم؛ بلکه باید از تجربیات آنها بهره‌برداری کنیم.
اگر ما به سمت تولید صرفاً گوشی‌های داخلی حرکت کنیم، ممکن است در یک افق بلندمدت قابل بررسی باشد، اما به‌طور طبیعی نیازمند انجام بسته‌های کارشناسی در این زمینه هستیم. ما به این باور رسیده‌ایم که اگر می‌خواهیم موفق باشیم، باید به جنبه‌های مختلفی از جمله سخت‌افزار نیز توجه کنیم.
در بحث گوشی‌های تلفن همراه، این امکان وجود دارد که با یک رویکرد کیفی، شرایط مناسبی برای شکل‌گیری یک زیست‌بوم پایدار ایجاد کنیم. این نگاه کیفی است که می‌تواند به بالغ‌شدن زیست‌بوم کمک کند و موجب شود تا این زیست‌بوم مسیر صحیح خود را پیدا کرده و استمرار یابد. با تمرکز بر کیفیت و همکاری میان تولیدکنندگان، می‌توانیم به شکوفایی این بازار کمک کنیم.
توسعه پایدار در دنیای دیجیتال و ضرورت حمایت از زیست‌بوم داخلی در شرایط تحریم
وی در خصوص پروژه اندروید ایرانی و الزام احتمالی گوشی‌های تولید داخل برای استفاده از آن گفت: به‌طور طبیعی، سیاست‌های ایالات متحده در قبال ایران کاملاً روشن است و این موضوع قابل کتمان نیست. به تبع سیاست‌هایی که دولت آقای ترامپ اتخاذ کرد، شرکت‌های بزرگ فناوری در سطح جهانی نیز اقداماتی انجام دادند که شامل محدودیت‌هایی در دسترسی به سرویس‌های پایه‌ای می‌شود. این سرویس‌های پایه، خدماتی هستند که توسط بسیاری از توسعه‌دهندگان نرم‌افزاری در دنیا ارائه می‌شوند و کشور ما به نوعی از آنها استفاده می‌کند. این احتمال وجود دارد که در آینده، خدمات بیشتری نیز محدود شوند، به‌ویژه توسط شرکت‌های ارائه‌دهنده مانند گوگل و اپل.
نکته مهم این است که برخی ممکن است به‌طور نقادانه به این موضوع نگاه کنند و بگویند ممکن است این اتفاقات رخ ندهد، اما واقعیت این است که در حوزه‌های مختلف شاهد این نوع محدودیت‌ها هستیم. به‌عنوان مثال، در زمینه بیماری‌ها، شاهد هستیم که برخی نیازهای اساسی مانند پانسمان‌های مخصوص کودکان پروانه‌ای در دسترس کشور ما قرار نمی‌گیرد و یا به سختی این اتفاق رخ می‌دهد.
بنابراین، این نگاه ساده ما را به این جمع‌بندی می‌رساند که ممکن است در آینده‌ای نزدیک یا دور، اتفاقاتی برای کشور رخ دهد. اگر چنین اتفاقی بیفتد، نکته بسیار مهمی مطرح می‌شود و آن این است که زیست‌بومی که با همت وزارتخانه‌ها و بخش خصوصی در کشور شکل گرفته، چه سرنوشتی خواهد داشت. آیا این زیست‌بوم از تهدیدات محافظت خواهد شد؟ آیا مراقبت از آن به‌عنوان یک وظیفه بر عهده ماست یا خیر؟ پاسخ این سوال روشن است: حتماً باید به این زیست‌بوم فکر کنیم و مراقب باشیم که تهدید نشود.
بسیاری از برنامه‌ها بدون اطلاع کاربران از این زیست‌بوم حذف شده‌اند که به نظر من این موضوع نقض حریم خصوصی افراد است. کشورهای غربی ادعای حمایت از حریم خصوصی دارند، اما در عمل اتفاقات دیگری رخ می‌دهد که به هیچ وجه قابل دفاع نیست.
در نتیجه، ضروری است که به این زیست‌بوم بپردازیم و مراقبت از آن را به‌عنوان یک برنامه جدی دنبال کنیم. باید به بسترهای لازم برای این زیست‌بوم نگاه ویژه‌ای داشته باشیم. آنچه در دستور کار ما بوده، تمرکز بر مراقبت از زیست‌بوم است و در زمینه توسعه سیستم‌عامل اندروید، هدف ما این است که ابتدا اپلیکیشن‌هایی که در داخل کشور سرویس‌های مؤثر و مهمی ارائه می‌دهند را حمایت کنیم. همچنین، باید به بازار منطقه و جهانی نگاهی داشته باشیم تا خدمات مورد نیاز ایرانیان خارج از کشور و فارسی‌زبانان در سراسر دنیا را نیز تأمین کنیم.
بنابراین، در توسعه زیست‌بوم و زیرساخت‌های سیستم‌عامل، ابتدا باید مراقبت کنیم و سپس تعاملات لازم را برقرار کنیم و از ظرفیت‌ها بهره‌برداری نماییم.
ضرورت توجه ویژه به حقوق مصرف‌کننده در تولید داخلی/ همه تولیدکنندگان باید به طور یکسان از مشوق‌ها استفاده کنند
نگاه ما به بحث زیست‌بوم و تولید گوشی‌های هوشمند در داخل کشور، نگاهی کیفی است. بسترهایی که ما آماده می‌کنیم، شامل همکاری اپراتورهای فعال و پیش‌بینی بستر اعتباری است. همچنین، با مجموعه رگولاتوری هماهنگی‌هایی انجام داده‌ایم تا بتوانیم با تعرفه‌های ترجیحی، بازار تولید داخل را در زمینه گوشی‌های هوشمند تقویت کنیم.
این اقدام، آغاز راهی است که به‌طور طبیعی نیازمند توجه به نکات ویژه‌ای است. باید توجه ویژه‌ای به حقوق مصرف‌کننده داشته باشیم. ما اعتقاد راسخی داریم که برای تحقق این هدف، تولید کیفی ناگزیر خواهد بود؛ یعنی تولیدی که در اختیار داریم باید کیفیت لازم را داشته و قادر به رقابت باشد.
بحث دیگری که باید به آن توجه کنیم، شفافیت در پلتفرم است. این به این معناست که تولیدکنندگان مختلف باید بتوانند به‌طور مساوی از ظرفیت این پلتفرم و سکوئی که توسط وزارت ارتباطات ایجاد شده، بهره‌برداری کنند.
نکته مهم دیگر این است که نگاه ما مبتنی بر زیست‌بوم است؛ یعنی باید بتوانیم مجموعه استارتاپ‌ها و فعالان حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات را در این زیست‌بوم مشارکت دهیم. معتقدم دوستان با توجه به گفتگوهایی که داشتیم و اعلام همکاری‌ها، به‌زودی پای کار خواهند آمد. امیدوار هستیم این زیست‌بوم با نگاهی رو به جلو و با استمرار، و همچنین توجه به بازار منطقه شکل بگیرد.
انتهای پیام/