کاربردها و مصارف جیوه قرمز چیست؟

جیوه فلزی شیمیایی است که به عنوان نقره زنده شناخته می شود در زندگی روزمره ما کاربردهای زیادی از جمله در صنایع پزشکی، داروسازی، غذایی و ... دارند. این عنصر تنها فلزی است که در دما و فشار استاندارد مایع است؛ البته رسوب های جیوه نیز به طور طبیعی وجود دارند که بیشتر به رنگ قرمز یافت می ¬شوند. نکته جالب درمورد جیوه این است که جیوه فلزی است که به هیچ عنوان مغناطیسی نیست. این ماده حساسیت مغناطیسی بسیار کم و منفی دارد؛ به این معنی که وقتی  آن را در یک میدان مغناطیسی قرار می­ دهید، فقط کمی در جهت مخالف می­ چرخد. از میان انواع مختلف این فلز، جیوه قرمز یکی از ایزوتوپ­ های جیوه و مایعی با چگالی بسیار بالا حدود ۲۰.۲ گرم بر سانتی­ متر مکعب است  که در طبیعت یافت می ­شود و هیچ خاصیت انفجاری ندارد؛ ولی می­تواند به عنوان منبع    نوترون ­هایی به کار رود که برای ساخت بمب اتم استفاده می ­شوند. این نوع جیوه اغلب در مناطق آتشفشانی یافت       می ­شود و به دلیل ظاهر جذابی که دارد از دیرباز توسط بومیان آن مناطق جمع آوری می شده است. ترکیب این ماده مشابه جیوه سفید است؛ و تفاوت در رنگ و کاربردهای آن­ ها است. جیوه قرمزکاربردها و مصارف جیوه قرمز این عنصر قرمز رنگ از جمله فلزاتی است که 11 ایزوتوپ دارد که 7 نوع آن پایدار هستند و دچار فروپاشی نمی شوند؛ این خود باعث افزایش کاربردهای این ماده شده است. به عنوان مثال جیوه در دماسنج­ ها، فشارسنج­ ها و دیگر ابزارها استفاده می شود. از این فلز در ساخت لوازم الکترونیکی و صنایع مختلف  نیز استفاده می ­شود. همچنین به دلیل رسانایی گرمایی پایین آن در مقایسه با سایر فلزات، در ساخت تلویزیون ­ها و تلفن­ های قدیمی به کار می ­رود. در تابش ­های نوترونی پلوتونیوم و ترتیتیوم نیز در محل شروع برای تحریک از جیوه قرمز استفاده می ­شود. این ماده قرمز رنگ در دندان پزشکی به منظور پر کردن حفره­ های دندان و جلوگیری از پوسیدگی بیشتر نیز به کار برده می ­شود. از دیگر مصارف این فلز قرمز رنگ استفاده از آن در رنگ­ ها، لوازم آرایشی، پولیش ­ها، پسماندهای صنعتی، غذاهای دریایی و ... است. جالب است بدانیم یکی از مهمترین مصارف جیوه آیینه ­ای کردن شیشه است. به طوری که اگر سطحی شیشه­ ای را با یک لایه نازک از این ماده  بپوشانیم شیشه آن را نمایش نمی­ دهد بلکه تبدیل به آیینه می ­شود. با توجه به کاربردهای فراوان این فلز، می توان آن را در زمره فلزات گرانبها به حساب آورد که در اغلب کشورها مورد معامله  قرار می گیرد. این فلز، در کشورهای مختلف در گریدهای مختلف آزمایشگاهی و صنعتی و در کاربردهای مختلف دارویی ، پزشکی و آزمایشگاهی در بازار خرید و فروش می شود. کشور تولیدی و میزان خلوص جیوه در تعیین قیمت هر گرم جیوه قرمز تاثیر به سزایی دارند. روش ساخت این ماده  که در شرایط خاص از واکنش بین آنتیموان و جیوه حاصل می شود؛ در تعیین قیمت آن نقش به سزایی دارد. قیمت هر گرم جیوه قرمزتاریخچه استفاده از جیوه این فلز تقریبا  1500  سال قبل از میلاد، توسط  چینی­ ها و هندیان کشف شده و مورد استفاده  قرار گرفت. یونانیان باستان نیزاز آن برای ساخت مواد آرایشی و داروها استفاده می­ کردند. در قرن 18 و 19 از نیترات جیوه برای کندن موی حیوانات برای استفاده در کلاه­ ها استفاده می ­شد؛ که این مسئله موجب ایجاد آسیب­ های مغزی بین کلاه دوزان شد. خطرات ناشی ازجیوه نیز اولین بار توسط مصریان باستان که در معادن طلا بر روی جداسازی جیوه از طلا کار      می­کردند، کشف شد. با این که جیوه فلزی بسیار ارزشند است اما  نباید از خطرات جیوه قرمز غافل شد چرا که  بخارات ناشی از آن که  بی ­بو و بی­ رنگ هستند سمی می ­باشند و نباید تنفس شود.  جیوه تاثیرات مخرب زیادی بر سلامتی افراد دارد؛ از جمله آثار مخرب آن تاثر بر روی پوست، کبد و خون است. یکی از تاثیرات مخرب جیوه بر بدن تاثیر آن بر عملکرد سلول­ های قرمز خون و ایجاد کمبود اکسیژن ، بی حالی و خستگی است؛ پس در زمان استفاده از آن باید بسیار احتیاط کرد. استفاده از هر نوع جیوه نیاز به نگهداری و دقت بسیار بالایی دارد؛ که خطرات ناشی از جیوه قرمز بیشتر از جیوه معمولی است در نتیجه به نگهداری و مراقبت بیشتری نیاز دارد. بنابراین خرید و فروش آن در کشور با محدودیت ­هایی روبه­رو است. از سال 2011 به دلیل محدودیت­ های اعمال شده بر صادرات، حجم عرضه کلرید قلیایی جیوه کاهش یافت. البته به دلیل این تغییر در حجم عرضه، معادن استخراجی جدید در مکزیک و اندونزی با  حجم تولید 1100-800 تن در سال     2015 شروع به فعالیت در این زمینه کردند. اما در عرصه جهانی تغییر اساسی در رشد تولید و عرضه این ماده رخ نداد. با این وجود  در کشور ما در  سال ­های اخیر شاهد افزایش چشمگیر رشد عرضه و تقاضا در بازار جیوه و به خصوص جیوه قرمز بوده ­ایم؛ هر چند تولید داخلی  در عرضه جیوه  به همین دلیل حکم خرید و فروش جیوه قرمز  از تغییرات مصون نمانده است، به گونه ای که برای تولید داخلی این محصول تا به حال پی جویی برای کشف معدن جیوه قرمز در کشور انجام نشده است و استفاده از این محصول محدود به واردات آن از کشورهای دیگر از جمله کشورهای اروپایی نظیر اسپانیا و آلمان است. حکم خرید و فروش جیوه قرمزدر واقع کاهش عرضه جهانی این عنصر طی 2011 و 2012 باعث افزایش قیمت آن در بین این سال­ ها بوده است که همین امر باعث افزایش فعالیت جهت استخراج این فلز از معادن شد. هرچند که قیمت بازار آزاد جیوه از نظر تاریخی همچنان بالا است. اخیراً مقدار استخراج اولیه جیوه در کل دنیا در پاسخ به تقاضای شدید برای این فلز افزایش یافته است طوری که عرضه جهانی آن در سال 2015 در محدوده  3.850 تا  4.400 تن بود که کمی قیمت این فلز را در بازار جهانی  کاهش داد. در واقع عرضه این ماده گرانبها در ایران اغلب در بسته های صد گرمی تا کپسول های 34/5 کیلویی و حتی فله ­ای (بازیافتی) در اختیار تقاضا کنندگان قرار می ­گیرد.