صفر تا صد ماجرای وابستگی اتحادیه اروپا به واردات گاز از روسیه

در شرایط فعلی و با توجه به سرمای هوا در نیمکره شمالی و افزایش بی‌سابقه قیمت گاز طبیعی در اروپا، امنیت عرضه گاز طبیعی در اروپا بسیار شکننده‌تر شده است که شرایط را برای حمله روسیه به اوکراین مهیا کرد. به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، وقوع تنش نظامی بین روسیه و اوکراین با تحریم‌های متعدد کشورهای اروپایی و آمریکا علیه روسیه همراه بوده است اما به نظر می‌رسد سهم قابل توجه روسیه در بازار انرژی و وابستگی کشورهای اروپایی مانع از این می‌شود که فشار تحریمی علیه این کشور از حد مشخصی بیشتر شود. مرکز مطالعات زنجیره ارزش در گزارشی با عنوان «جایگاه روسیه در بازار گاز اروپا و اهرم فشار» با اشاره به تنش نظامی روسیه و اوکراین به بررسی روابط انرژی روسیه با اتحادیه اروپا پرداخته و عنوان کرده است: بر اساس آمار سال ۲۰۲۰، کشور روسیه با ۳۷ میلیارد متر مکعب ذخیره اثبات شده گاز طبیعی، دارای ۲۰ درصد کل ذخایر گاز جهان است. قاره اروپا نیز با ۳.۲ میلیارد متر مکعب، معادل ۲ درصد ذخیره اثبات شده گاز جهان را در خود جا داده است. تصویر 1 تولید گاز روسیه در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به ترتیب حدود ۱۸۶۰ و ۱۷۴۹ میلیون متر مکعب در روز بوده است. میانگین رشد سالانه تولید و مصرف گاز در این کشور از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۹ (سال ۲۰۲۰ به دلیل محدودیت‌های کرونا در نظر گرفته نشده است) به ترتیب حدود ۱.۲ درصد و ۱.۱ درصد بوده است. سهم روسیه از کل تولید گاز جهان نیز در حال کاهش است به طوری که از ۲۴ درصد در سال ۱۹۹۷ به ۱۶.۵ درصد در سال ۲۰۲۰ رسیده است. کروناتصویر 2 مصرف گاز در اروپا در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به ترتیب ۱۵۱۶ و ۱۴۸۲ میلیون متر مکعب در روز بوده است. روند مصرف و تولید گاز در این قاره از سال ۲۰۰۵ کاهشی است. سهم مصرف اروپا در کل مصرف جهان نیز رو به کاهش بوده و از ۲۳ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۱۴ درصد در سال ۲۰۲۰ رسیده است. تصویر 3 روسیه یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان گاز در جهان است و در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۱ درصد کل صادرات جهان توسط این کشور انجام شده است. اروپا مقصد ۷۸ درصد گاز صادراتی روسیه می‌باشد. در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۴۵۹ میلیون متر مکعب در روز از طریق خط لوله و ۴۷ میلیون متر مکعب در روز به صورت LNG از روسیه به اروپا صادر شده است. آلمان، ایتالیا، ترکیه، هلند، فرانسه، انگلیس، چین، ژاپن و بلاروس بزرگترین واردکنندگان گاز روسیه هستند. ترینتصویر 4 اروپا نیز یکی از مهم‌ترین واردکننده گاز در جهان است. این قاره در سال ۲۰۲۰ حدود ۸۹۴ میلیون متر مکعب در روز گاز وارد کرده است. حدود ۶۰ درصد مصرف گاز اروپا به واردات وابسته است و ۴۰% آن نیز از تولید داخلی و عمدتا توسط کشور نروژ تأمین می‌شود. در سال ۲۰۲۰ قاره اروپا بیش از ۳۴ درصد مصرف گاز خود را از روسیه وارد کرده است که نشان از اهمیت بالای گاز روسیه در سبد انرژی این قاره دارد. ترینتصویر 5 با نگاه به سبد انرژی اروپا طی سالیان گذشته، می‌توان دریافت که گاز نقش مهم و حیاتی برای این قاره دارد. به طور میانگین ۲۵ درصد از سبد انرژی اروپا از گاز تشکیل شده است. با توجه به محدودیت‌های آب و هوایی و توافق‌نامه پاریس و به تبع آن پیمان سبز اروپا که کشورهای اروپایی تلاش زیادی برای اجرای آن دارند، اهمیت گاز حداقل در دهه پیش رو بسیار بیشتر نیز خواهد شد. این کشورها برای دستیابی به هدف بلندپروازانه خالص انتشار صفر تا سال ۲۰۵۰ در نظر دارند که تا سال ۲۰۳۰ زغال‌سنگ را به طور کامل از سبد انرژی خود حذف کنند. به همین جهت اگر اختلالی در تأمین گاز این قاره ایجاد شود، جبران آن برای کشورهای اروپایی بسیار سخت خواهد بود و چه بسا مجبور به تعدیل انتظارات خود و تأخیر انداختن در حذف کامل زغال‌سنگ از سبد انرژی خود شوند. در این صورت احتمال دارد که این کشورها به خالص انتشار صفر تا سال ۲۰۵۰ که در پیمان سبز اروپا به آن متعهد شده‌اند، پایبند نمانند. برای مشاهده بهتر سهم هر حامل در سبد مصرف انرژی اروپا و تغییرات آن، در ۴ بازه زمانی سبد مذکور نمایش داده شده است. همانطور که مشاهده می‌شود سهم زغال‌سنگ از ۲۴ درصد در سال ۱۹۹۰ به حدود ۸ درصد در سال ۲۰۲۰ رسیده است. همچنین سهم گاز نیز در این سال‌ها از ۲۰ درصد به ۲۷ درصد رسیده است. لازم به ذکر است کشورهای اروپایی تلاش دارند که با افزایش بهره‌وری انرژی، مصرف انرژی خود را کاهش دهند. به همین دلیل مصرف انرژی اروپا از ۳۸.۸ میلیون بشکه معادل نفت خام در روز در سال ۱۹۹۰ به ۳۲.۸ میلیون بشکه معادل نفت خام در روز در سال ۲۰۲۰ رسیده است. زغال‌سنگتصویر 6 تجارت گاز بین روسیه و اروپا با انتقال از طریق خط لوله و یا به صورت LNG انجام می‌شود. از روسیه به اروپا ۳ خط لوله فعال مهم گاز شامل Yamal-Europe، Nord Stream 1 و Blue Stream وجود دارد. ۲ خط لوله Nord Stream 2 و Turkstream نیز در دست ساخت است. خط لوله Yamal با ظرفیت انتقال سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب (معادل ۹۰ میلیون متر مکعب در روز) گاز را از شبه جزیره یامال در منطقه Arctic با گذر از بلاروس و لهستان به آلمان می‌رساند. یامالخط لوله‌های Nord Stream 1 و Nord Stream 2 به ترتیب دارای ظرفیت ۵۵ میلیارد متر مکعب در سال (معادل ۱۵۰ میلیون متر مکعب در روز) و ۵۹.۲ میلیارد متر مکعب در سال (معادل ۱۶۲ میلیون متر مکعب در سال) هستند و گاز را از دریای بالتیک به آلمان انتقال می‌دهند. خط لوله Blue Stream نیز با ظرفیت ۱۶ میلیارد متر مکعب در سال (معادل ۴۴ میلیون متر مکعب در روز) گاز را از طریق دریای سیاه به ترکیه می‌رساند. خط لوله Turkstream شامل دو خط لوله موازی است که هر کدام ظرفیت ۱۵.۷۵ میلیارد متر مکعب در سال (معادل ۴۳ میلیون متر مکعب در روز) دارند. این دو خط لوله یکی برای تأمین مصرف داخلی ترکیه و دیگری برای انتقال گاز به جنوب اروپا است. تصویر 7 در مجموع کشورهای اروپایی به ویژه آلمان، وابستگی بسیار بالایی به واردات انرژی مخصوصا گاز طبیعی دارند. وابستگی عرضه گاز طبیعی اروپا به روسیه حدود ۳۴ درصد  است. از طرفی ۷۸ درصد صادرات گاز روسیه نیز به مقصد اروپا می‌باشد. در نتیجه امنیت عرضه و تقاضای گاز طبیعی در این دو منطقه به یکدیگر گره خورده است. این موضوع قاعدتا اقتصاد هر دو منطقه را نیز به یکدیگر وابسته کرده است. در شرایط فعلی و با توجه به سرمای هوا در نیمکره شمالی و نیز افزایش بی‌سابقه قیمت گاز طبیعی در اروپا، امنیت عرضه گاز طبیعی در اروپا در مقایسه با امنیت تقاضای گاز طبیعی اروپا بسیار شکننده‌تر شده است که شرایط را برای حمله روسیه به اوکراین مهیا کرد. انتهای پیام/ انتهای