دوئل سموم و سلامت / سموم در کدام دسته از گیاهان بیشتر است؟

چند سالی است که کشور با پدیده برگشت محصولات کشاورزی به دلیل سموم بالای آنها از سوی کشورهای مقصد مواجه است؛ اما در ادامه همین محصولات در بازار داخل توزیع می شود.

به گزارش خبرنگار مهر، چند سالی است که کشور با پدیده برگشت محصولات کشاورزی به دلیل سموم بالای آنها از سوی کشورهای مقصد مواجه است؛ اما در ادامه همین محصولات در بازار داخل توزیع شده و از سوی مصرف کنندگان داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این باره هر یک از مسئولان و متولیان امر به بهانه‌ای این امر را توجیه کرده‌اند؛ سموم مورد استفاده از سوی کشاورز ایرانی داخلی بوده و از سوی سازمان استاندارد کشور مقصد به ثبت نرسیده است، نرم استانداردهای ما در بیشینه و کمینه در حوزه نباتات، آفات و سموم با استاندارد کشورهای دیگر تفاوت دارد، مصرف پایین برخی محصولات در داخل تأثیر سموم را بی اثر می‌کند و….

خبرنگار مهر در گفت و گو با رضا خلیلی یزدی، عضو هیأت مدیره انجمن واردکنندگان سم و کود ایران درباره اثربخشی سموم بر گیاه و انسان، گفت: موضوع را باید از دو بعد بررسی کرد؛ نگاه نخست این است که آیا آفت کش‌های کشاورزی را باید مصرف کرد یا خیر؟ با توجه به جمعیت کره زمین که تقریباً بالای ۸ میلیارد نفر زندگی می‌کنند استفاده از آفت کش‌های شیمیایی و بعضاً غیرشیمیایی اجتناب ناپذیر است، به این دلیل که اگر آفت کش‌های شیمیایی و غیرشیمیایی استفاده نشود عملکرد محصول در واحد سطح فوق العاده پایین می‌آید. به عنوان مثال اگر قرار است از یک هکتار زمینی که گندم کاشته شده A میزان گندم برداشت شود این میزان به کمتر از نصف و بعضاً یک‎سوم تقلیل پیدا می‌کند.

وی افزود: تقریباً می‌توان گفت استفاده از آفت کش‌ها اجتناب ناپذیر است. متأسفانه با وجود تلاش‌های فراوانی که در زمینه آفت کش‌های غیرشیمیایی و بیولوژیک شده و همچنان هم ادامه دارد این موضوع هنوز به حدی نرسیده که بتوان آفت کش‌های شیمیایی را در کشت محصولات حذف کرد. وی با بیان اینکه میزان استفاده از آفت کش‌های غیرشیمیایی بسیار کم است، تصریح کرد: هنوز تکنولوژی این آفت کش‌ها به حدی نیست که جایگزین شوند.

انتخاب بین بد و بدتر

این کارشناس در حوزه سموم استدلال کرد، می‌توان گفت تمام داروهایی که انسان استفاده می‌کند دارای یکسری مضراتی است اما چرا همه ما از دارو استفاده می‌کنیم؟ به این دلیل که می‌دانیم اگر دارو را استفاده نکنیم خطرات جدی تری متوجه انسان خواهد بود که سلامت او را تهدید می‌کند؛ در نتیجه دارو استفاده می‌شود تا خطرات کاهش پیدا کند.

عضو هیأت مدیره انجمن واردکنندگان سم و کود ایران به نکته دوم اشاره کرد و گفت: نکته دوم درباره باقیمانده سموم در محصولات یا MRL (maximum residue limited) مشخص است. به عنوان مثال به طور قطع MRL فلفل دلمه‌ای در ایران با MRL فلفل دلمه‌ای در روسیه یکسان نخواهد بود چراکه مصرف فلفل دلمه‌ای در ایران به مراتب از مصرف این محصول در روسیه پایین‌تر است.

وی اظهار کرد: سمومی که به هر طریقی وارد بدن یک انسان می‌شود این سموم بسته به نوع آن می‌تواند تجزیه یا از بدن دفع شود و در مواردی اگر این میزان در حد پایینی باشد مانند دارو مخاطراتش به حداقل می‌رسد.

میزان مصرف و آسیب پذیری محصولات

علم پزشکی می‌گوید هر سمی اثربخشی خود را در بدن دارد به ویژه اگر مدت زمان مصرف آن طولانی مدت باشد. خلیلی یزدی در این باره اظهار کرد: این موضوع می‌تواند درست باشد و هر سم و ماده مضری به بدن آسیب می‌رساند اما اینکه چقدر می‌تواند آسیب برساند نکته پراهمیتی است. به عنوان مثال MRL چای در ایران با MRL چای در اروپا متفاوت است. چرا که ما در ایران روزی چند لیوان چای می‌نوشیم. دوز باقیمانده آفت کشی که در چای است برای ما در ایران خیلی عدد کوچک‌تری باید تعریف شود تا این عدد برای یک مصرف کننده اروپایی. شاید یک مصرف کننده اروپایی در ماه یک بار هم چای نخورد ولی ما روزانه چند لیوان چای می‌نوشیم.

وی ادامه داد: بنابراین زمانی که MRL فلفل دلمه‌ای را روسیه بالا برای خودش تشخیص می‌دهد به این دلیل است که میزان مصرف این محصول در روسیه قابل توجه است؛ در نتیجه MRL همین محصول در ایران می‌تواند متفاوت باشد.

ضرورت حذف برخی آفت کش‌ها

عضو هیأت مدیره انجمن واردکنندگان سم و کود ایران در ادامه سخنان خود درباره تهدید سلامت انسان و گیاه به وسیله سموم شیمیایی بیان کرد: سموم مورد استفاده در حوزه کشت عمدتاً در کشورهای مختلف توسط متخصصان آن کشور که در ایران وزارت جهاد کشاورزی مسئول آن است، مطالعه و آزمایش می‌شود. این تحقیقات روی اثربخشی آفت کش بر محصولات متناسب با آب و هوای هر منطقه انجام می‌شود.

وی یادآور شد: ممکن است بعضی از آفت کش‌هایی که در کشوری مورد استفاده قرار می‌گیرد در کشوری دیگر ثبت نشده باشد. وقتی یک آفت کشی در یک کشوری ثبت نشده باشد معنی آن این نیست که آن آفت کش‌ها، به اصطلاح ممنوعه جهانی است. البته یک سری آفت کش‌هایی وجود دارد که در کنوانسیون‌های جهانی که سالانه برگزار می‌شود تحت عنوان کنوانسیون حفظ نباتات، محققان بخش کشاورزی به این نتیجه می رسند که برخی آفت کش باید به طور کامل حذف شوند.

خلیلی یزدی درباره داستان برگشت فلفل دلمه‌های ایرانی از روسیه اظهار کرد: در کشت فلفل دلمه‌های رنگی کشاورز ایرانی از سمومی استفاده کرده بودند که این آفت کش‌ها در روسیه ثبت نشده بود. کارشناسان روسی با آزمایش باقیمانده سموم، به این نتیجه رسیدند که این آفت کش جز آفت کش ممنوعه آنهاست به همین دلیل محصولات را برگرداندند.

او گفت: در پاسخ به این پرسش که چرا روس‌ها فلفل دلمه‌ها را به دلیل انباشت سموم استفاده نکردند اما در بازار داخل عرضه شد، باید به همان MRL اشاره کرد.

خلأ آموزش

استدلال اینکه میزان مصرف پایین نمی‌تواند تأثیر زیادی روی سلامت انسان داشته باشد در مقابل این حجم از محصولات مثل کلم، گوجه گیلاسی، کیوی، سیب زمینی و… مقدار کم سموم در تعداد محصولات می‌تواند تهدید جدی باشد. عضو هیأت مدیره انجمن واردکنندگان سم و کود ایران در این باره گفت: این موضوع درست است، برای همین سازمان‌های کشاورزی کشورها سموم مختلف برای محصولات گوناگون تعریف می‌کنند. در حالی که این کارشناسان می‌توانند یک حشره کش یا یک علف کش برای تمام محصولات تعریف کنند.

وی اضافه کرد: از این رو در کشور ما ۴۰۰ نوع آفت کش ثبت شده است؛ برای هر محصول یک نوع آفت کش که در نهایت باقیمانده سموم به حد غیرمجاز نرسد.

وی ادامه داد: مشکل عمده کشور در این حوزه، عدم آموزش کشاورز است. متأسفانه کشاورزان ما عمدتاً از آگاهی علمی در این زمینه برخوردار نیستند. آنها افراد تجربی هستند. بنابراین چون آگاهی علمی روی این موضوعات ندارند علیرغم اینکه در روی تمام بطری‌های سموم به صراحت قید شده که فروش آفت کش با نسخه گیاه پزشک دقیقاً مانند دارو اما کشاورز به این موضوع توجهی ندارد.

ضرورت نسخه پیچی

خلیلی در ادامه سخنان خود به ضرورت نسخه پیچی برای محصولات کشاورزی اشاره کرد و یادآور شد: زمانی که کشاورز می‌خواهد از آفت کشی استفاده کند باید به کلینیک گیاه پزشکی مراجعه کند. مسئول فنی این کلینیک مثل پزشک عمل می‌کند. آن فرد به کشاورز نسخه می‌دهد چه آفت کشی برای چه محصولی و با چه دوزی استفاده کند. سپس با این نسخه گیاه پزشک، کشاورز باید آفت کش مورد نیازش را خریدار و مطابق دستور گیاه پزشک استفاده کند. اما متأسفانه در خیلی از موارد این اتفاق نمی‌افتد و کشاورز ما بر اساس تجربه خودش آفت کشی که مد نظر خودش است خریداری و در خیلی از موارد باز هم بدون رعایت دوز مورد نیاز برای محصول کشاورزی خودش استفاده می‌کند.

وی اضافه کرد: حتی دوره کارنس رعایت نمی‌شود؛ زمانی که روی آفت کش‌ها نوشته شده که در فرایند چرخش زندگی گیاه تجزیه می‌شوند. بدون رعایت این نکات محصول برداشت و وارد بازار می‌شود.

عضو هیأت مدیره انجمن واردکنندگان سم و کود ایران با بیان اینکه تمام این عوامل در نهایت باعث می‌شود تا باقیمانده سموم در محصولات افزایش پیدا کند. این باقیمانده روی گیاهان تازه خوری که زمان کاشت تا برداشت آنها کوتاه مدت است یا گیاهان گلخانه‌ای، این موضوع می‌تواند خطر بیشتری داشته باشد.