فرونشست زمین و پدیده لوله‌زایی در دشت یزد-اردکان

یکی از شاخص ترین پدیده های لوله زایی ناشی از فرونشست زمین در ایران، فرونشست تجمعی حدود ۲ متری است.

خبرگزاری تسنیم- مهم‌ترین پهنه فرونشستی زمین در استان یزد، در مسیر بین یزد- اردکان واقع می‌شود. این پهنه فرونشستی به‌طور تقریبی دارای طولی معادل 100 کیلومتر و عرض بیشینه آن در قسمت های مرکزی زون فرونشستی، حدود 15 کیلومتر است.

بیشینه مقدار نرخ سالانه فرونشست زمین در این پهنه 14 سانتی متر در سال گزارش شده است( سازمان نقشه برداری کشور). این مسیر از سمت جنوب شرقی از جنوب یزد شروع( کمابیش در امتداد بزرگراه یزد – اردکان) و در ادامه از شاهدیه، زارچ، اشکدز عبور کرده و در محل تلاقی بزرگراه یزد- اردکان و بزرگراه کنار گذر حلقوی اردکان( در جنوب شرقی میبد) به بیشینه مقدار خود می رسد(14 سانتی متر در سال). شهرهای میبد، بفروئیه، اردکان و در نهایت احمد آباد در شمال غربی ترین حد این پهنه فرونشستی از جمله سکونتگاه های واقع در پهنه فرونشستی یزد-اردکان است.

طبق تصویر، یکی از شاخص ترین پدیده لوله زایی ناشی از فرونشست زمین در ایران است که فرونشست تجمعی حدود 2 متری را نشان می دهد.براساس اطلاعات موجود، نرخ چند سال اخیر فرونشست زمین در نقطه چاه مشاهده ای که عکس آن نشان داده شده، 10 سانتی متر بر سال برآورد شده است.

طبق اعلام آب منطقه ای یزد، سطح ایستابی در محل چاه مشاهده ای که دچار لوله زایی شده است. در سال 1352(زمان حفر چاه پیزومتری)، 33 متر بوده که در سال 1402 سطح آب در این منطقه با افتی معادل 43 متر در طول 50 متر، به عدد 76 متری رسیده است( افت سالانه 86 سانتی متر در سال).

اگر میزان فرونشست تجمعی 2 متر فرض شود، در این حالت، نرخ فرونشست متوسط سالانه حدود 4 سانتی متر در سال  در نقطه چاه مشاهده ای خواهد بود.

از آنجا که در رخداد فرونشست زمین، لوله چاه همراه لایه های سطحی در برگیرنده آن، پائین رفته و بطور کامل در نقطه ارتفاعی سابق خود ثابت نمی ماند، لذا تخمین زده می شود که فرونشست تجمعی زمین بیش از 2 متر باشد. همانطور که اشاره شد؛ در سال های اخیر نرخ فرونشست زمین در مختصات نقطه چاه، 10 سانتی متر در سال گزارش شده است.

 از این رو بدیهی است طی سال های شروع افت سطح آب و به تبع آن فرونشست زمین، نرخ فرونشست زمین کمتر از 10 سانتی متر بوده است و لذا با تقریب می توان فرونشست تجمعی نقطه چاه مشاهده ای(شکل نشان داده شده)، حدود 4 متر تخمین زد که معرف نرخ فرونشست متوسط سالیانه حدود 8 سانتی متر در سال خواهد بود.

بخشی از این مقدار کل فرونشست زمین لوله چاه همراه لایه های زمین پائین رفته و بخشی دیگر بدلایل جنس لایه ها، نحوه اتصال لوله جداره با زمین اطراف، کیفیت گراول پکینگ و ... بصورت لوله زائی( حدود 2 متر) خود را نشان داده است.

علی بیت‌الهی-رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی

انتهای پیام/