پیش از انقلاب اسلامی، ایران واردکننده پنیر، کره حیوانی و شیرخشک صنعتی بود، اما امروز نه تنها واردکننده محصولات لبنی نیستیم بلکه ایران صادرکننده انواع محصولات لبنی به ۵۰ کشور دنیا است و آورده ارزی صادرات لبنیات برای کشور سالانه ۷۰۰ میلیون دلار است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، کشاورزی یکی از بخشهایی است که پس از انقلاب اسلامی رشد زیادی کرده و توانسته است علاوه بر تامین امنیت غذایی کشور سهمی هم در صادرات داشته باشد، مقایسه امروزِ کشاورزی با تولیدات آن زمان نشانگر پیشرفتهای بسیار خوب در این بخش است.
پیش از انقلاب و تا اوایل دهه ۷۰، ایران واردکننده پنیر و کره حیوانی و شیرخشک صنعتی بود بهطور مثال سالانه حدود ۲۰۰ هزارتن پنیر وارد کشود میشد.
پیش از انقلاب تولید شیرخام و محصولات لبنی در کشور، در زنجیره ای سنتی و غیر مدرن انجام میشد، یعنی هم دامداریها عموما غیر صنعتی بودند و شیرخام با بار میکروبی بالا تولید میکردند و هم محصولات لبنی عموما در واحدهای صنفی (ماست بندی ها) تولید و در شرایط غیر استاندارد به دست مصرف کننده میرسید.
* ایران صادرکننده انواع محصولات لبنی به ۵۰ کشور دنیا
این شرایط از ابتدای دهه ۷۰ تغییر کرد و بهخصوص در میانه دهه ۷۰ شاهد رشد چشمگیر کارخانههای تولید محصولات لبنی بودیم؛ نیاز این کارخانهها به شیر خام با کیفیت موجب شد تا رشد دامداریهای صنعتی را شاهد باشیم.
در حال حاضر ایران نه تنها واردکننده محصولات لبنی نیست بلکه صادرکننده انواع محصولات لبنی به حدود ۵۰ کشور است و سالانه حدود بیش از ۷۰۰ میلیون دلار درآمد ارزی توسط صنایع لبنی برای کشور ایجاد میشود.
* قبل از انقلاب سالانه ۴۵۰ هزار تن شیر خشک وارد میشد
در کشور ما کره حیوانی حدود ۳۰ هزار تن مصرف دارد و در حال حاضر حدود ۳ برابر ظرفیت آن در کشور تولید می شود که پیش از انقلاب همه اینها را وارد میکردیم.
امروز تولید شیرخام بر اساس آمارهای مرکز آمار حدود ۹.۵ میلیون تن و آمار وزار جهاد کشاورزی حدود ۱۲ میلیون تن است که بخش زیادی از آن تبدیل به شیر خشک میشود؛ در ۹ ماهه امسال حدود ۸۰ هزار تن صادرات شیر خشک صنعتی داشتهایم اما قبل از انقلاب سالانه حدود ۴۵۰ هزار تن واردات شیر خشک انجام میشد.
پیش از انقلاب، ایران برای تامین قوت روزمره هم وابسته به واردات بود، مردم به یاد دارند که ویترین مغازهها از شیر و پنیرهای خارجی پُر بود، دامداری سنتی داشتیم اما کارخانههای فن آوری برای تولید پنیر و کره و محصولات لبنی کافی نبود؛ کل خرید گندم از کشاورزان به 500 هزار تن می رسید و برای تامین این محصول بسیار اساسی هم وابسته به واردات بودیم، در دیگر محصولات هم اوضاع خوبی نداشتیم.
* رشد 5 برابری تولیدات کشاورزی
با این حال با وجود ساختار سنتی دوره پهلوی، محرومیت و عدم توسعه مناطق روستایی باقی مانده از دوره قبل و همچنین بروز ﺧﺸﻜﺴﺎلیﻫﺎی متناوب و تغییرات آب وهوایی که سایه شوم خود را در همه بخش ها به صورت گرم شدن زمین، باد و سیل و سیلاب افکنده است، ﻛﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزی در فاصله سالهای ۱۳۵۶ تا ۱۴۰۰ از ۲۶ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﺑﻪ ﺣﺪود ۱۳۰ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ که میزان تولید ۵ برابر شده است.
* رشد دو برابری سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی نسبت به پیش از انقلاب
رشد بخش کشاورزی پس از انقلاب فقط در افزایش تولیدات این بخش محدود نشد بلکه سهم آن در تولید ناخالص داخلی کشور نیز تقریبا در 44 سال گذشته دو برابر شده است.
* رشد بیش از 100 درصدی سرانه تولید محصولات کشاورزی
در این میان، جمعیت کشور با ۱۴۰ درﺻﺪ رشد از ﺣﺪود ۳۵ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ۸۴ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ افزایش یافته است به این ترتیب ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ محصولات کشاورزی نیز ﺑﺎ رﺷﺪی ﻣﻌﺎدل ۱۰۹ درﺻﺪ از حدود ۷۴۰ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻪ ۱۵۵۰ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
بر اساس داده های وزارت جهاد کشاورزی، اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزی ﻧﺎشی از اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋی، ﺑﺎﻏﺒﺎنی، دام و ﻃﻴﻮر و آﺑﺰﻳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ. پس از انقلاب ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎﻏﺒﺎنی با ۲۹۰ درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ از ۱۰۲ کیلوگرم به ۲۹۶ کیلوگرم، ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋی با ۸۶ درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ از ۵۵۷ کیلوگرم به ۱۰۳۵ کیلوگرم، ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت آﺑﺰی با ۱۳۰۰ درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ از یک کیلوگرم به ۱۴ کیلوگرم و ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت دام و ﻃﻴﻮر با ۹۴ درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ از ۹۵ کیلوگرم به ۱۸۴ کیلوگرم ﻃی ﭼﻬﺎر دﻫﻪ رسیده اﺳﺖ.
* بهبود چشمگیر ضریب خوداتکایی
پس از انقلاب اسلامی روند افزایش تولید در برخی محصولات اساسی هم مناسب بوده و موجب شده است ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزهای داخلی ﻛﺸـﻮر و خودکفایی در محصولاتی مانند مرغ، تخم مرغ لبنیات به ویژه پنیر و بهبود چشمگیر ضریب خوداتکایی در سایر محصولات ایجاد شود.
* رشد صادرات بخش کشاورزی
بخش زیادی از پیشرفتهای بخش کشاورزی مرهون به کارگیری ﻓﻨﺎوری، تحقیقات کشاورزی و استفاده از شرکتهای دانش بنیان بوده است که با اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ، ارزش اﻓﺰوده ﺳﺮاﻧﻪ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزی ﺑﺎ ۲۳۹ درﺻﺪ رﺷﺪ از ۳۳ ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل ﺑﻪ ۱۱۱ ﻣﻴﻠﻴﻮن رﻳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺻـﺎدرات ﺳﺮاﻧﻪ محصولات کشاورزی از ﺣﺪود ۱۳ دﻻر در ﺳﺎل ۱۳۵۶ ﺑﻪ ۷۱ دﻻر رسیده است؛ به عبارتی دیگر ﺻﺎدرات ﻛﺸﺎورزی ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﺰﻳﺖ ﻫﺎی ﻧﺴﺒی و رﻗﺎﺑﺘی بیش از ۱۰ برابر شده و از ۴۴۳ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﻪ ۵۵۰۴ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر رسیده است.
* پیشرفت فوق العاده باغبانی پس از انقلاب
در بین تولیدات کشاورزی، بخش باغبانی شاهبیت تولیدات را دارد و نقش مهمی در تامین داخل و رشد صادرات داشته است؛ از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۹۷ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﺑﺎﻏﺒﺎنی ﻛﺸﻮر ﺑﺎ رﺷﺪی حدود ۵۵۰ درﺻﺪ از ۳.۵ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﺑﻪ ۲۵ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ، تولیدات زراعی با رشد حدود ۳۲۰ درصدی از ۲۰ میلیون تن به ۸۴ میلیون تن، محصولات دام و طیور با رشد ۳۳۰ درصدی از ۳.۵ میلیون تن به ۱۵ میلیون تن و تولیدات شیلات و آبزیان با رشد ۲۱۰۰ درصدی از ۵۰ هزار تن به بیش از ۱.۱ میلیون تن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
* ارتقای بهرهوری و توسعه بخش آب در تولید محصولات کشاورزی
به دلیل محدودیت منابع، به ویژه محدودیت منابع آب که حکایت از کاهش بیش از ۷۰ درصدی سرانه آب تجدید پذیر در نیم قرن گذشته دارد، رشد بخش کشاورزی را در ۴۳ سال گذشته باید عمدتا مرهون تدابیر مدیریتی در ارتقای بهرهوری، به ویژه بهرهوری آب کشاورزی دانست که اکنون به بیش از ۴۲ درصد رسیده و به ازای هر متر مکعب آب ۱۵۰۰ گرم محصول تولید میشود.
توسعه امور زیر بنایی، استفاده از دانش و فنآوری نوین و سرمایهگذاری مناسب در این زمینه را میتوان از دلایل رشد دانست، چنانکه با وجود کاهش بارش و منابع آب، مجموعه تدابیر موجب رشد چشمگیر تولیدات کشاورزی شده است.
سامانههای نوین آبیاری به عنوان یکی از زیرساختهای افزایش بهره وری آب در زراعت مورد حمایت بوده و از این رو از اراضی تحت سامانهها از حدود ۳۷ هزار هکتار در سال ۱۳۵۶ به حدود ۲.۹ میلیون هکتار افزایش یافته است.
* افزایش تولید گندم با وجود افزایش نهچندان زیاد سطح زیر کشت
در دوران پس از انقلاب اسلامی تولید گندم به عنوان راهبردیترین محصول کشاورزی بیش از ۳ برابر شده است در حالی که سطح زیر کشت این محصول در این مدت فقط یک میلیون هکتار افزایش یافته است.
افزایش تولید نیشکر از ۶۸۰ هزار تن به بیش از ۷.۵ میلیون تن و افزایش تولید چغندر قند از ۴ میلیون تن به بیش از ۸ میلیون تن، تولید قند و شکر نیز از ۶۳۰ هزار تن به بیش از ۲ میلیون تن رسیده و کشور در آستانه خوداتکایی قرار گرفته است.
با توسعه صنایع روغن کشی و فنآوریهای کشت، تولید دانههای روغن با رشد بیش از ۲۱۰۰ درصدی از سال ۱۳۵۶ تاکنون مواجه شده است.
با فراهم کردن زیر ساختهای صنعتی مورد نیاز و فرصت سرمایهگذاری، اشتغال و کسب و کار، تولید گوشت مرغ نیز رشد ۱۳۳۰ درصدی را تجربه کرده و از ۱۶۳ هزار تن به بیش از ۲.۳ میلیون تن و تولید تخم مرغ با رشد ۳۲۰ درصدی به بیش از یک میلیون تن رسیده است.
* افزایش کشت گلخانهای
گلخانهها به عنوان یکی از تاسیسات زیربنایی تولید و بهرهوری در کشاورزی، از ۵۰۰ هکتار در پیش از انقلاب اسلامی به ۲۲ هزار هکتار رسیده و تولید محصولات گلخانهای نیز در گلخانهها به بیش از ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تن رسیده است.
* ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از ﻓﻨﺎوریﻫﺎی ﻧﻮﻳﻦ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺗﺒﺪﻳﻠی و ﺗﻜﻤﻴﻠی و اﻓﺰاﻳﺶ ﻇﺮﻓﻴﺖ
جذب ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻛﺸﺎورزی در ﭼﻬﺎر دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﺎ ﺗﺤﻮل اﺳﺎسی ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﻛﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ از ۳.۳ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﺟﺬب ﻣﻮاد ﺧـﺎم در ﺳـﺎل ۱۳۵۶ ﺑـﻪ ﺑﻴﺶ از ۵۰ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﺟﺬب ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻛﺸﺎورزی در ﻛﺸﻮر اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
* «یکپارچه سازی اراضی» کارِ بر زمین مانده
با وجود موفقیتهایی که در بخش کشاورزی کشور وجود داشته، اما هنوز راه نرفته بسیار است که می تواند کشتی امنیت غذایی کشور را در سالهای آینده به نقطه امن برساند.
جرج دبیلو بوش، رئیس جمهور پیشین آمریکا گفته است: « غذا و امنیت غذایی منجر به امنیت ملی خواهد شد، کشوری که کنترل تولیدات غذایی خود را از دست بدهد قادر به حفظ امنیت ملی خود نخواهد بود»؛ و پیداست که این کشورهای استعمارگر با این تفکر نخست به فکر امنیت غذایی خودشان هستند و در مرحله دوم و برای جامع عمل پوشاندن به تفکرات استعماری خود، امنیت غذایی کشورهای دیگر را تهدید می کنند.
در بخش کشاورزی کشور کارهای بر زمین ماندهای هم وجود دارد که یکی از این موارد یکپارچهسازی زمین های کشاورزی است، برای یکپارچه سازی زمین های کشاورزی از سال 1385 مصوبه ای در مجلس وجود داشته است اما هنوز اقدام خاصی در این زمینه نشده و زمین ها روز به روز خُردتر می شوند و میانگین زمینهای کشاورزی به 1.4 هکتار رسیده که در مناطق شمالی به کمتر از یک هکتار هم می رسد.
اهمیت زمین یکپارچه در امنیت غذایی از آن جهت است که مکانیزاسیون کشاورزی که راهکار افزایش ضریب امنیت غذایی است، اجرا نمی شود یعنی کشاورزی به جای ادوات کشاورزی پیشرفته به بیل و داس و ادوات معمولی متکی میشود و امکان افزایش تولید کمتر می شود.
* ضرورت تقویت دیپلماسی کشاورزی/ ضرورت روزآمد کردن شیوهنامهها و استانداردها با کشور مقصد
تولید اگر به صادرات نرسد ارزش افزوده کمتری برای تولید کننده خواهد داشت، به زبان سادهتر دوام تولید در تبدیل آن به پول به صرفه است، ظرفیتهای بسیار خوبی در جمعیت 400 میلیون نفری کشورهای اطراف وجود دارد و باید با کمک وزارتخانه دیگر مانند امور خارجه دیپلماسی غذایی تقویت شود.
علاوه بر آن ضرورت دارد وزارت جهاد کشاورزی زمینه صادرات را با روزآمد کردن شیوهنامهها و استانداردها با کشور مقصد، بسته بندی مناسب و کاهش قیمت تمام شده، فراهم کند.
* ضرورت استفاده بیشتر از تحقیقات برای افزایش تولید محصولات کشاورزی
به گفته سازمان خواروبار جهانی ملل متحد در 40 سال آینده امنیت غذایی دنیا تنها از طریق پژوهش و تحقیق امکانپذیر خواهد شد، اما ضریب نفوذ تحقیقات در کشور ما هنوز کم است، مقایسه تولید با کشورها پیشرفته نشان میدهد که میتوان تولید بیشتری داشت.
البته کارشناسان از کم بودن اعتبارات بخش تحقیقات میگویند که مانع جدی در سالهای اخیر بوده است.
کشور در بذور برخی محصولات اساسی وابستگی شدید به خارج کشور دارد و اصلاح جدی در داخل انجام نشده است، وابستگی به بذور دانههای روغنی در حالی که 90 درصد نیاز روغن را از خارج وارد میکنیم هزینه زیادی برای کشور درست کرده است.
با اصلاح بذور مقاوم و با عملکرد بالا میتوان تولیدات کشاورزی را رشد داد در حالی که کشورهای دیگر در زمینه دادن این گونه کالاها به کشورهای دیگر طوری عمل میکنند که همواره وابسته به آنها شوید.
* ضرورت تقویت زیرساختهای آبیاری مدرن و جلوگیری از فرسایش خاک
در زمینه خاک که بستر تولید است و برخی اهمیت آن را بیشتر از آب میدانند، فرسایش حیرت آور ۹ تن در هکتار را داریم که باید فکر جدی شود.
آب و خاک دو عامل مهم در تولید هستند و در هر دو مورد، مشکل اساسی در کشور وجود دارد، ایران بارش میانگین ۲۳۰ میلی متر دارد که نصف میانگین جهانی است و آنقدر کم است که برای دیمکاری هم جواب نمیدهد از سوی دیگر بهرهوری آب پایین است و بخش زیادی از آن در بخش کشاورزی هدر می رود راهکار استفاده از آبیاری مدرن است که با وجود موفقیت های زیاد هنوز کارهای جدی باید انجام شود.
پایان پیام/