علت عدم تامین حقابه ایران از هیرمند/ تالاب هامون در حال خشک شدن
با اقدامات صورت گرفته از سوی حکومت افغانستان در زمینه سدسازی‌های مختلف در مسیر رودخانه هیرمند و عدم تأمین حق‌آبه ایران از آن شاهد خشک شدن تدریجی تالاب بین‌المللی هامون در گذر زمان هستیم.
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از سازمان نقشه‌برداری کشور، پس از پردازش تصاویر ماهواره‌ای، ادعای اخیر مطرح شده از سوی حکومت افغانستان در خصوص تأمین حق‌آبه کشور ایران از رودخانه هیرمند رد شد.
محدودیت در منابع آبی شرق و جنوب شرق کشور و اهمیت رودخانه هیرمند به عنوان رگ حیاتی سیستان و بلوچستان موجب گردیده مسئله حق‌آبه ایران از آب این رودخانه به عنوان یک مسئله مهم سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی، توجه ویژه‌ای را به خود معطوف نماید. از این رو با توجه به اهمیت و تأثیر چشم‌گیر آب این رودخانه بر زندگی مردم سیستان و بلوچستان، رئیس جمهور در سفر اخیر خود به سیستان و بلوچستان به لزوم تأمین این حق‌آبه از سوی مقامات افغانستان تأکید داشتند.
این در حالی است که حکومت افغانستان در تمامی سال‌های گذشته با بیان ادعاهای مختلف، پیوسته از تأمین حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند امتناع نموده است. با وجود ادعای اخیر مطرح شده از سوی حکومت افغانستان در راستای توجیه عدم تعهد خود به پرداخت حق‌آبه ایران، امروزه با استفاده از تکنیک سنجش از دور و بهره‌گیری از تصاویر ماهواره‌ای می‌توان به بررسی صحت این ادعا پرداخته و بر پایه مطالعات علمی، حقیقت ماجرا را آشکار ساخت.
دولت افغانستان پس از احداث سدهای متعدد بر مسیر رودخانه هیرمند همانند سلما، کجکی، بخش‌آباد و کمال‌خان، در ادعایی به کمبود آب در پشت سدهای کجکی و کمال‌خان و عدم وجود آب کافی به منظور جاری سازی به سوی ایران اشاره داشته است. حال با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره‌ای، آب ذخیره شده در پشت سدهای کجکی و کمال‌خان و همچنین روند تغییرات مساحت آن‌ها در طی ماه‌های گذشته مورد بررسی قرار گرفته است. در نقشه‌های تهیه شده از سد کجکی، روند افزایشی آب ذخیره شده در پشت این سد در بازه مهرماه ۱۴۰۱ تا فروردین ۱۴۰۲ به وضوح قابل مشاهده است. همچنین این روند افزایشی در ذخیره آب پشت سد کمال‌خان در بازه زمانی آبان‌ماه تا اسفندماه ۱۴۰۱ نیز مشهود است.
به طور کلی وجود آب کافی در مخزن این دو سد با استفاده از نتایج به دست آمده از پردازش تصاویر ماهواره‌ای تأیید گردیده و تنها علت عدم ورود این حجم از آب به ایران، مسدود نمودن مسیر آب رودخانه هیرمند است.
همچنین در دیگر اقدام صورت گرفته توسط حکومت افغانستان، می‌توان به ایجاد یک کانال در حاشیه سد کمال‌خان با هدف انحراف آب رودخانه هیرمند و هدایت آب پشت سد کمال‌خان به شوره‌زار گودزره در خاک افغانستان اشاره نمود. در شکل زیر با مقایسه دو تصویر ماهواره‌ای از حاشیه سد کمال‌خان در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰، می‌توان هدایت حق‌آبه سیستان و بلوچستان به شوره‌زار بدون سکنه گودزره و ممانعت از ورود آب پشت سد کمال‌خان به خاک ایران را در سال ۱۴۰۰ مشاهده نمود.
افغانستان در زمینه سدسازی‌های مختلف در مسیر رودخانه هیرمند و عدم تأمین حق‌آبه ایران از آن، شاهد خشک شدن تدریجی تالاب بین‌المللی هامون در گذر زمان و ایجاد یکی از کانون‌های اصلی وقوع ریزگرد در سیستان هستیم. امروزه خشکی این تالاب و بروز آسیب‌های ناشی از آن همانند وقوع ریزگردها در سطح استان، سیستان و بلوچستان را در وضعیت بحرانی قرار داده و موجبات از بین رفتن فرصت‌های شغلی و افزایش مهاجرت مردم آن را فراهم آورده است.
در شکل زیر با پایش مساحت تالاب هامون در فصل زمستان در بازه سال‌های ۱۴۰۱-۱۳۷۷، می‌توان به وضوح کاهش مساحت این تالاب و خشک شدن کامل آن را در سال ۱۴۰۱ مشاهده نمود. همچنین در نقشه تهیه شده از توزیع ریزگرد در استان سیستان و بلوچستان در سال ۱۴۰۱، به وضوح درگیری این استان در منطقه تالاب هامون در نزدیکی زابل قابل رؤیت است. از این رو با توجه به تأثیرات مخرب عدم تأمین حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند، پیگیری‌های مستمر در تحقق آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.